Kimdir shaharda, kvartirada turadi, kimdir esa shahar tashqarisidagi hovlida. Ayrimlar uyida qolib, masofadan ishlashda davom etmoqda, baʼzilar esa vaqtining katta qismini uydan tashqarida oʻtkazmoqda. Shunga qaramay, yashash joyi va hayot tarzidan qatʼi nazar, bir narsa barchamizni birlashtirib turadi — istalgan insonning uyidan hojatxona qogʻozi, albatta, topiladi. “Siktivkar Tissyu Grup” bilan birga hojatxona qogʻozini ishlab chiqarish texnologiyalari va uning hayotimizdagi oʻrni haqida gaplashamiz.

Oppoq yoki rangli, silliq yoki gʻaroyib naqshli, ehtimol, xushboʻy hidli — u qanday koʻrinishda boʻlmasin, aniq uyingizda ham, ishda ham, oʻqishda ham va sevimli joylaringizda ham bor. Bu — hojatxona qog‘ozi, usiz yashab boʻlmaydi. Ushbu mahsulot insonning kundalik hayoti va qulayligi bilan shunchalik bogʻlanib qolganki, allaqachon asosiy ehtiyoj buyumiga aylanib ulgurgan.

COVID-19 pandemiyasining boshi, 2020-yilning bir necha oylari davomida vahimali sotib olishlar asosiy ehtiyoj buyumlari, jumladan, hojatxona qogʻoziga boʻlgan talabni sezilarli darajada oshirdi. Mahalliy talab ortib borayotganiga qaramay, 2020-yilda global hojatxona qogʻozi bozori hajmi 2019-yildagidan biroz farq qildi, xolos. Rossiya strategik tadqiqotlar instituti (RSTI) maʼlumotlariga koʻra, sanitariya-gigiyena mahsulotlari bozori 2020-yilda taxminan 37–40 million tonna mahsulot bilan ifodalangan, ularning yarmidan koʻpi hojatxona qogʻozidan iborat. Yiliga oʻrtacha chakana narxi 1600–1700 dollar bo‘lgan tualet qogʻozi bozori 2020-yilda kamida 30 milliard dollarga chiqqan. Prognozlarga koʻra, 2027-yilga borib, u 38,34 milliard AQSh dollariga yetishi kerak.

Hojatxona qogʻozi — nisbatan yangi ixtiro boʻlib, taxminan XIX asrning ikkinchi yarmida paydo boʻlgan. Ilk hojatxona qogʻozi o‘ramlari zamonaviylariga qaraganda ancha dagʻalroq boʻlgan. Bundan tashqari, ularda maxsus perforatsiyalar boʻlmagan, buning uchun qogʻoztutqichlarda tishchalar boʻlgan. Ular yordamida qogʻoz kesib olingan (bunday qurilmalarni bugungi kunda baʼzi jamoat hojatxonalarida uchratish mumkin).

Bizga tanish turdagi ilk qogʻozlar Amerikaning Kimberly-Clark kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan boʻlib, u Birinchi jahon urushi davrida sanitar-texnik mahsulotlarda paxta oʻrniga sellyulozadan foydalana boshlagan. U kiritgan asosiy yangilik qogʻozni kreplash boʻlgan. Bu jarayon qogʻozning yumshoqligi, egiluvchanligi va suvni oʻziga shimib olishini oshirish, unga mikroqatlanuvchanlik berish uchun zarurdir.

Qanday qilib sellyuloza qogʻoz mahsulotlariga aylanadi?

Sellyuloza oʻsimliklarning toʻqima devorlarida mavjud boʻlib, inson tomonidan turli jabhalarda foydalaniladi. Daraxt sellyulozasi turli qogʻoz, plastmassa, plyonka va hokazolar ishlab chiqarishda ishlatiladi. Xususan, sellyuloza — zamonaviy hojatxona qogʻozi va qogʻoz sochiqlarning asosiy tarkibiy qismi hisoblanadi.

Sellyuloza olish uchun aksar ishlab chiqaruvchilar daraxtdan foydalanishga majbur boʻladi — bunda daraxt kesiladi, tayyor yogʻochdan qipiq olinadi, u esa sellyuloza tolalarini olish uchun muhim boʻlib, bu tolalardan qogʻoz tayyorlanadi. Oʻrmonlarni saqlash maqsadida Oʻrmon xo‘jaligi kengashining (Forest Stewardship Council, FSC) sertifikatini olgan qogʻoz ishlab chiqaruvchilarni tanlagan ma’qul. Ularning mahsulotlari qonuniy, oʻrmondagi ekologik va ijtimoiy talablarga amal qilgan holda, oʻrmon resurslariga ehtiyotkorlik bilan yondashib yig‘ilgan yogʻochdan tayyorlanadi.

Ishlab chiqarish jarayonida bir necha soat davomida yogʻoch qipigʻi maxsus moddalar bilan birga pishiriladi, bu sellyulozani lignin — daraxtda mavjud boʻlgan organik polimerlardan ajratib olish uchun qilinadi. Olingan sellyuloza jigarrang boʻladi va u baʼzi maqsadlarda, masalan, karton ishlab chiqarish uchun boʻlaveradi. Ammo bosma qogʻoz yoki sanitar-gigiyenik mahsulotlar uchun sellyulozani oqartirish lozim, keyin esa tola katta hajmdagi suvga solinadi va qogʻoz polotno qilinadi — tolaning suvdagi suspenziyasi presslanadi va quritiladi. Maxsus qirgʻichlar yordamida quritish barabaniga yopishib qolgan qogʻoz boʻlaklari olib tashlanadi. Shu yoʻsinda katta rulonlar yasaladi, ular keyinchalik kichikroq qilib kesiladi va sotuv uchun qadoqlanadi. Eng so‘ngida qadoqlar doʻkon rastalariga joylanadi.

Qog‘oz mahsulotlarini ishlab chiqarish texnologiyasi oʻzi nima? 

Sanitar-gigiyenik mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun ikki xil xomashyo manbai mavjud: sellyuloza (birlamchi xomashyo) va makulatura. Umuman olganda, ularning yagona farqi shundaki, makulaturani ishlab chiqarishdan oldingi tozalash va tayyorlash bosqichi mavjud. Aniqroq aytganda, makulaturadan barcha keraksiz narsalar olib tashlanadi, undagi qogʻoz tolalari esa suspenziyaga aylantiriladi va qayta ishlashga yuboriladi. Sellyuloza toza mahsulot hisoblanadi, yaʼni unda qoʻshimcha aralashmalar yoʻq, u tozalashga muhtoj emas.

Makulaturani hali eritish — qogʻoz tolalarini suspenziya holatiga oʻtkazish kerak. Ammo undan avval makulatura koʻp bosqichli tozalashdan oʻtadi. Tozalash jarayonida faqat dagʻal qoʻshimchalar, masalan, yopishqoq lentalar va metall qoʻshimchalaridan tozalanadigan, sodda sxemalar mavjud. STG kompaniyasida bu bosqich juda uzoq kechadi, shuning hisobiga ham qogʻoz tayyorlash mashinasiga yetguncha tolani sellyuloza tolasidan ajratib boʻlmay qoladi.

— Aleksandr Kagan, STG kompaniyasining rivojlanish boʻyicha direktori

Keyingi bosqichda qogʻoz tarkibidagi toʻldiruvchilar, masalan, boʻr kabi moddalar olib tashlanadi. Eng murakkab bosqich — bosma siyohni ajratib olish boʻladi. Hozir bosmalarning sifati juda yuqori va shunchaki suvga solish orqali qogʻozdagi ranglarni yoʻqotib boʻlmaydi. Shuning uchun maxsus tozalash usullari mavjud, masalan, boʻyoq zarralarini oʻrab olib, ularni yuzaga chiqaradigan sirtqi faol moddalardan foydalanish, soʻngra boʻyoqni maxsus qirgʻich yordamida yoʻqotish mumkin.

Keyin esa qogʻoz oqartiriladi. Qogʻozni oqartirish jarayoni odatda fizik jarayonlar hisobiga amalga oshiriladi, biroq oqlik darajasi 75 foizdan yuqori boʻlgan, oʻta oq qogʻoz turi uchun kimyoviy oqartirish bosqichlari ham mavjud. STG kompaniyasida buning uchun vodorod peroksididan foydalaniladi. Bugungi kunda bu eng nozik oqartirish usuli hisoblanadi, chunki peroksidda vodorod va kisloroddan boshqa hech qanday ortiqcha moddalar yoʻq (ayniqsa xlor), yaʼni ajralish jarayonida qogʻoz va atrof-muhitga salbiy taʼsir qiladigan moddalar boʻlmaydi.

Soʻngra tola qogʻoz yasovchi mashinaga solinadi — texnologiya jihatidan ham, iqtisodiy sarmoya jihatidan ham u qogʻoz ishlab chiqarish uchun asosiy qurilma. Aynan shu yerda suvdagi tola zarrachalaridan bor ortiqcha namlikni chiqarib tashlash orqali boʻlajak qogʻoz polotnosi hosil boʻladi. Hojatxona qogʻozi juda mayin (STG kompaniyasida, masalan, bir qatlam bor-yoʻgʻi 15 gramm boʻlishi mumkin) boʻlgani tufayli bu jarayon oson kechmaydi. Axir u quritish va keyinchalik yana nam boʻlish jarayonida yirtilib ketmasligi kerak. Butun dunyo boʻylab buning uchun Crescent former texnologiyasidan foydalaniladi: nam massa ulkan metall silindr (yanki)ga solinadi, bugʻ va gazlar yordamida qogʻoz 500 °C gacha qizdiriladi. Silindrning qizib turgan devorida qogʻoz tom maʼnoda bir necha soniyalar ichida quriydi. Bu jarayon juda tez boʻlishi juda muhim, chunki zamonaviy qogʻoz yasovchi mashinalarning tezligi daqiqasiga 2000 metrdan oshadi, shunday ekan bunday qisqa vaqt ichida qogʻoz qurishga ulgurishi kerak. Shuning uchun ham silindrlarning diametri 5–6 metrga yetadi va bu qogʻoz yasovchi mashinaning eng katta, eng qimmat qismi boʻlib, u qogʻozning tez hamda bir xilda qurishini taʼminlaydi.

Shuningdek, qogʻozni yuqori haroratda kreplash jarayoni ham katta ahamiyat kasb etadi. Ushbu texnologiya oʻzining uzoq yillar davomida mavjudligi va muvaffaqiyatli qoʻllanishi bilan qiymatini isbotlaganiga qaramay, barcha ishlab chiqaruvchilar ham kreplashdan foydalanmaydi. Shuning uchun qogʻoz mahsulotlari sifat va narx jihatidan juda farq qilishi mumkin. Kreplash qogʻozning tuzilishini o‘zgartirib, uning sirtida deyarli sezilmas burmalar hosil qilishdan iborat. Bunda qogʻoz choʻzilganda yuqori uzayish koeffitsiyentiga ega boʻladi, yaʼni yuqori kuch bosimi ostida yirtilib ketmasdan cho‘zilish xususiyati ortadi, yumshoqlashadi va koʻp namlikni oʻziga yuta oladi.

Quritishdan soʻng qogʻoz katta rulonlarga oʻraladi, bu rulonlar “jumbo roll” deb ataladi va keyinchalik ular konvertatsiya lentasiga tushadi. Bizga nechta qatlam kerakligiga qarab, bu rulonlar lentaga qoʻyiladi, yoyiladi, bir necha qatlam qilib birlashtiriladi va soʻngra umumiy qatlamga qoʻshiladi.

Katta Jumbo rolls rulonlari

Metall vallar yordamida qogʻozga dekorativ naqshga o‘xshash boʻrtmalar tushiriladi. Bu ikki maqsad uchun kerak: birinchidan, qogʻozga estetik ko‘rinish berish uchun, ikkinchidan, uni paxmoqroq va yumshoqroq qilish uchun. Qogʻoz tolasining tuzilishiga taʼsir oʻtkazish qogʻozga istalgan xossalarni berish imkonini yuzaga keltiradi.

Keyin esa qatlamlar minimal yelim yordamida yopishtiriladi. Bu yelim — sellyulozaning hosilasi va qandolatchilikda ishlatiladiganiga juda oʻxshab ketadi. Yopishtirib boʻlgach, keyinchalik kesib ajratiladigan 30 ta natijaviy mahsulotga teng boʻlgan uzunlikdagi rulonga oʻraladi. Keyin esa tayyor hojatxona qogʻozi qadoqlashga yuboriladi.

Mustahkam va moʻrt: qanday qilib hojatxona qogʻozi bir vaqtning oʻzida namlikni shimib oladi va suvda erib ketadi?

Qogʻoz namlikni shimib oladi, chunki tuzilishiga koʻra u kapillyar gʻovaklarga ega. Bu holda gʻovakchalar qogʻozning ichidagi tolalar orasidagi kichik sohadan iborat boʻladi. Qogʻozning shimuvchanligi ana shu gʻovaklar miqdoriga bogʻliq: ular qancha koʻp boʻlsa qogʻoz shuncha koʻp suvni shima oladi. Qiziqarli tomoni bu — gʻovaklarning miqdori xomashyo birlamchi yoki qayta ishlanganiga bogʻliq emas. Gʻovaklar miqdori va qogʻozning shimuvchanligi texnologik jarayon — yuqorida aytib oʻtilgan kreplash jarayoniga bogʻliq boʻlib, sifatsiz arzon qogʻoz ishlab chiqarishda bu jarayon tashlab ketiladi. Shuning uchun ham birlamchi xomashyo va yaxshilab qayta ishlangan, oqartirilgan makulaturadan qilingan qogʻoz deyarli farq qilmaydi — siz ularni koʻrib ham, ushlab koʻrib ham farqlay olmaysiz.

Agar qogʻoz davlat standartlariga mos boʻlsa, ishlab chiqarishda foydalanilgan xomashyodan qatʼiy nazar, uning xususiyatlaridagi farqni ham sezmaysiz. Oʻrnatilgan standartlarga koʻra, hojatxona qogʻozi 5 soniyadan kam vaqtda 0,1 millilitr suvni oʻziga shimib olishi lozim. Bundan tashqari, osib qoʻyilgan qogʻoz lentalari oʻziga 35 millimetrdan kam boʻlmagan balandlikdagi suvni shimib olishi kerak.

Hojatxona qogʻozining yana bir juda muhim xususiyati — suvda erib ketishi. Bir tomondan, qogʻoz yetarlicha mustahkam va tezda suvni oʻziga shima oladigan boʻlishi kerak, boshqa tomondan esa kanalizatsiya quvurlaridagi suvda osongina tolalarga ajralib, erib ketishi kerak. Aleksandr Kagan taʼkidlashi boʻyicha, qogʻoz sochiqlarni ishlab chiqarishda bunday qogʻoz turi ishlatilmaydi — u juda qalin va namga chidamli. Chunki sochiq yashash sharoitida umuman boshqa maqsadda ishlatiladi: u suvni yaxshi shimib olishi va qoʻlda parchalanmasligi kerak. Bunday xususiyatga sochiqqa suvga chidamli qatron qoʻshish orqali erishiladi, shuning uchun ham sochiqlarni kanalizatsiyaga aslo tashlab boʻlmaydi.

Bunga ishonch hosil qilish uchun uyda qogʻozlarning oʻtkazuvchanligini tekshirishga oid oddiy tajriba oʻtkazishingiz mumkin. Hojatxona qogʻozidan va qogʻoz sochiqdan bir bo‘lak oling va toza suvli idishga soling. Keyin unga unitazdagi suvning yuvib ketishiga oʻxshatib, suvni sekin aralashtiring. Sifatli hojatxona qogʻozi quvurlarga tiqilib qolmaydigan, mitti boʻlaklarga ajralib ketadi. Qogʻoz sochiqlar esa aksincha suvni kuchli aralashtirishdan soʻng ham butunligicha qoladi.

Ishlab chiqarishning ekologiyaga taʼsiri

Hojatxona qogʻozini ishlab chiqarishga doir xalqaro qonunlar sellyulozani oqartirish natijasida paydo bo‘lishi mumkin bo‘lgan polixlorli bifenillar (PXB) va pentaxlorfenollar (PXF) kabi birikmalardan foydalanish va ularning qogʻoz tarkibidagi miqdorini tartibga soladi. Ammo zamonaviy standartlar tarkibida xlor boʻlgan moddalardan sellyulozani oqartirishda foydalanmaslikni taklif qiladi.

Bir qator davlatlarda makulaturaning foydalanilishi, tozalanishi va qayta ishlanishi yaxshi tartibga solinmagan. Notoʻgʻri tozalangan yoki yetarlicha tozalanmagan qogʻozdan ishlab chiqarishda foydalanilsa, unda printer siyohi, boʻyoq va ortiqcha mexanik qoʻshimchalar (yopishqoq lenta, qisqich va hokazolar) boʻlishi mumkin. Ammo makulatura tekshirilgan, sertifikatlangan yetkazib beruvchilardan olinadi, shuning uchun ularning tarkibida zaharli chiqindilar boʻlmaydi. Undan foydalanish xavfsiz boʻladi.

Hatto qogʻoz tozalash sifatini sinchiklab kuzatadigan fabrikalar ham uni ishlab chiqarish uchun koʻplab kubometr suv va kilovatt elektr energiyasini ishlatadi. Ammo zamonaviy ishlab chiqarishni “yashillashtirish” trendi qogʻoz mahsulotlarini ishlab chiqarish sohasiga ham oʻtmoqda. Masʼuliyatli ishlab chiqaruvchilar tobora koʻproq qayta ishlangan xomashyodan foydalanmoqda, hojatxona qogʻozining qadogʻini qayta ishlanadigan qilib chiqarmoqda, ishlab chiqarish chiqindilarini utilizatsiya qilmaslikka, balki ortga qaytarishga harakat qilmoqda.

Qayta ishlangan xomashyodan qilingan mahsulotlarning afzalliklari

Qogʻoz mahsulotlarini tayyorlashda qayta ishlangan xomashyodan foydalanishdan maqsad, avvalo oʻrmonlarni saqlab qolishdir. Qogʻoz ishlab chiqarishda daraxt kesilmaydi, tolalar esa qachonlardir ishlatilgan qogʻozdan olinadi. Xuddi shunday, qayta ishlangan xomashyodan ishlab chiqarilgan har bir tonna mahsulot muayyan miqdordagi yogʻochni saqlab qoladi.

Ikkinchi juda muhim omil — daraxtdan qogʻoz ishlab chiqarishda uni nafaqat kesib olish, balki yogʻochdagi sellyulozani ham ajratib olish kerak. Sellyuloza sellyuloza-qogʻoz kombinatlarida ishlab chiqariladi va ular atrof-muhitga chiqindi suv, atmosferik va ishlab chiqarish chiqindilari koʻrinishida sezilarli darajada taʼsir oʻtkazadi. Biroq qogʻozni qayta ishlangan xomashyodan ishlab chiqarishda sellyuloza-qogʻoz kombinatlari bu zanjirdan chiqarib tashlanadi.

Uchinchi ahamiyati past boʻlmagan omil — oilalarda hosil boʻlgan qogʻoz chiqindilar poligonga olib borilmaydi, balki qayta ishlashga beriladi. Rossiyaning oʻzida yiliga 7 million tonna atrofida qogʻoz chiqindiga chiqadi, bu juda katta miqdor. Shuning uchun ham qayta ishlanadigan qogʻozning hammasi shundoq ham katta yuk tushayotgan poligonlarning ishini yengillatadi.

Qayta ishlangan xomashyolar fabrikalarga asosan katta makulatura bazalaridan yetib keladi, u yerda qayta ishlash miqdori — oyiga kamida 500 tonna makulatura boʻladi. Qayta ishlashga loyiq makulaturaga deyarli barcha qogʻoz mahsulotlari mos keladi, kamdan kam hollarda, masalan, gofrokarton bunga istisno boʻladi. Negaki uni ishlab chiqarishda boshqa xossalarga ega boʻlgan sellyulozadan foydalaniladi. Kitob, broshyura, daftar, idora qogʻozlari — hammasi mos keladi. Hozir Tetra Pak®’dan olingan tola boʻyicha ham eksperimental sinovlar oʻtkazilmoqda va uni muomalaga kiritish istiqbollari mavjud.

— Aleksandr Borkov, STGʼda ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish boshqarmasi boshligʻi 

Qogʻoz mahsulotlarni ishlab chiqarishda koʻp suv ishlatiladi. Bunda ishlab chiqarishda foydalaniladigan suv miqdoridan tashqari, atrof-muhitga qaytariladigan suv miqdori va sifati ham juda muhim. Makulaturani qayta ishlashga sellyuloza tolasini qayta ishlashga nisbatan 30–40 foiz koʻproq suv ishlatiladi. Natijada chiqindi suvlarning ham miqdori ortadi.

STG maydonchalarida atrof-muhitga taʼsirni kamaytirish uchun suv chuqur tozalashdan oʻtadi. Siktivkardagi maydonchada chiqindi suv tozalovchi qurilmalarning markazlashgan tarmogʻiga yuborilib, u butun shahar suvini tozalaydi. Ikkinchi shunday maydoncha – Rossiyadagi Yaroslavl viloyatining Semibrat tumanida joylashgan. Aleksandr Borkov ushbu maydonchada oʻzining tozalash inshootlarini mustaqil ravishda oʻrnatishi kerak boʻlganini va mashhur usullarga (faollashtirilgan loy bilan tozalash) qoʻshimcha ravishda, Rossiyada hali keng tarqalmagan, ilgʻor texnologiyalarni qoʻllaganini aytib oʻtdi.

Bunda toʻrt bosqichli tozalash yuz beradi: avval flotator yordamida chiqindi suvdan erigan moddalar yoʻqotiladi. Keyin bioreaktorda tozalash davom etadi, u suvdagi 70 foizgacha iflosliklarni yoʻqotadi. Bundan soʻng chiqindi suvlar aerotenklardan oʻtadi. Aerotenklarda hosil boʻlgan suv-loy aralashmasini ajratish mikroflotatsiya blokida amalga oshiriladi, shundan soʻng suv sorbsion filtrlarga keyingi tozalash bosqichi uchun yuboriladi. Ushbu yechimlarning 2021-yilgacha hayotga tatbiq etilishi atrof-muhitga tushadigan yukni 83 barobarga kamaytirish imkonini berdi. Hozir STG xodimlari suv taʼminotini qayta ishlashni tashkil qilish inshootlarini sinovdan oʻtkazmoqda.

Aleksandr Borkovning aytishicha, chiqindisiz ishlab chiqarishlar boʻlmaydi. STGʼdagi chiqindilarning birinchi turi — qogʻoz ishlab chiqarishdagi texnik chiqindilar, qogʻoz, kesim va rulonlarning nuqsonli qismi… 

Bunday chiqindilar tolalarga ajratiladi va qayta ishlanadi. Makulaturani qayta ishlash jarayonida qogʻoz-loy hosil boʻladi (sifati boʻyicha qogʻoz mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun mos boʻlmagan tola va noorganik birikmalar aralashmasi), u Yaroslavldagi keramika zavodiga, gʻisht ishlab chiqarishda qoʻshimcha sifatida foydalanish uchun yuboriladi. Albatta, barcha turdagi korxonalarga xos boʻlgan chiqindilar — qadoqlash plyonkalari, taxta va tagliklar ham mavjud. Bu chiqindilar asosan qayta ishlash va foydalanish uchun ixtisoslashgan tashkilotlarga yetkaziladi. Poligonga faqat qattiq maishiy chiqindilar yuboriladi.

STG sanitariya-gigiyenik qogʻoz mahsulotlari ishlab chiqarishda zamonaviy ilgʻor texnologiyalarni muvaffaqiyatli joriy etish boʻyicha katta tajriba toʻplagan. STG oʻz ishlanmalari bilan bajonidil oʻrtoqlashadi, ishlab chiqarishga tashrif buyurish uchun sanoatning boshqa tashkilotlar vakillarini muntazam ravishda taklif qiladi va ular bu yerdagi ishlarni kuzatadi, tajriba oladi. Aleksandr Borkovning taʼkidlashicha, STG nafaqat STGʼning ishi orqali, balki boshqa ishlab chiqaruvchilar hisobidan ham atrofdagi dunyoni yanada toza qilishni maqsad qilgan. Shuning uchun ular bu borada boshqalarga yordam berishdan mamnun.

Atrof-muhitni saqlash uchun masʼuliyat nafaqat ishlab chiqaruvchilar, balki isteʼmolchilarga ham yuklanganini unutmaslik lozim. Birlamchi xomashyodan qilingan qogʻozga talab bor ekan — uni ishlab chiqaraverishadi, bu esa oʻrmonlarning kesilishiga olib keladi. Shu bilan birga, bugungi kunda qayta ishlangan materiallardan tayyorlangan qogʻoz sifat jihatidan yogʻoch sellyulozasidan ishlab chiqarilgan qogʻozdan deyarli farq qilmaydi. Bundan tashqari, koʻp qatlamli qogʻoz tanlanganda, uni toʻgʻri maqsadlarda ishlatish kerak. Shuningdek, qogʻoz mahsulotlarining qoʻllanish maqsadini ham hisobga olish lozim: koʻrinishidan oʻxshash boʻlgan qogʻoz sochiq va hojatxona qogʻozi turli maqsadlar uchun ishlab chiqarilgan. Shuning uchun ham ishlab chiqaruvchilar ularga turli xususiyatlarni bergan va buni ulardan foydalanish davomida yodda tutish kerak.

Muallif: Kyara Makiyevskaya. Ushbu maqola nplus1.ru saytidagi “Товар первой необходимости. Как производить туалетную бумагу без ущерба для окружающей среды” nomli maqolaning tarjimasi.
Muqova surat: Yaroslav Danylchenko / pexels.com