Astronomlar TESS va “Spitser” teleskoplaridan foydalangan holda qaynoq super Yer — GJ 1252b yuzasida hatto yuqori bosim yoki magma tarkibidagi uglerod miqdori koʻp boʻlsa ham zich atmosferaga ega emasligini aniqladi. Buning oʻrniga uni faqat siyrak ekzosfera oʻrab olgan boʻlishi mumkin. U sayyora yuzasi degazatsiya oqibatida hosil boʻladi. Maqola arXiv.org saytida chop etilgan.

Yulduzlar atrofidagi qisqa muddatli orbitalarda joylashgan qoyali sayyoralar ekzosayyoralarning eng keng tarqalgan turlaridan biridir. Bunday jismlar vodorodning birlamchi gazsimon qobigʻini ushlab turish uchun juda kichik boʻlsa-da, keyinchalik rivojlanish davomida ikkilamchi atmosfera hosil qilishi mumkin. Xususan, Quyosh tizimida tosh jismlar juda zich (Venera), moʻtadil (Yer, Titan) va juda kam uchraydigan (Mars) atmosferalarda joylashgan boʻlishi mumkin. Yer guruhiga kiruvchi sayyoralar qanday sharoitlarda (nurlanish darajasi, sayyora va yulduz xususiyatlari) yetarlicha zich atmosferani saqlab qolishi mumkinligini tushunish faol tadqiqotlar mavzusi boʻlib qolmoqda. Bu oʻsha fazoviy jismlarning yashashga yaroqliligini baholash uchun muhimdir.

Yan Krossfild boshchiligidagi astronomlar guruhi GJ 1252b ekzosayyorasini oʻrganish natijalarini eʼlon qildi. Olimlar sayyoraning tranzitlarini (u orqali oʻtayotganda yulduz yorqinligining pasayishi) takroriy TESS kuzatuvlarining fotometrik maʼlumotlarini, shuningdek, “Spitser” kosmik teleskopining ikkilamchi minimalini (yulduz sayyora diski tomonidan tutilganda tizim yorqinligining pasayishi) tahlil qildi.

Ekzosayyora dastlab TESS kosmik teleskopi tomonidan tranzit usulidan foydalangan holda 2019-yilda kashf etilgan. U Qizil pakana atrofida 12,2 soat ichida undan 0,0092 astronomik birlik masofada aylanadi va bir oqimda ushlab turiladi. GJ 1252bʼning massasi va radiusining dastlabki hisob-kitoblari uni toshli issiq super Yer deb tasniflashga imkon berdi.

Olimlar ekzosayyoraning radius xususiyatlarini aniqladi. Oʻlcham 1,18 Yer radiusini tashkil etdi. Ogʻirligi 1,32 Yer oʻgʻirligiga teng boʻlgan sayyora super Yer gʻoyasini tasdiqlaydi. Sayyoraning kun boʻyidagi yorugʻlik harorati 1410 Kelvinni tashkil etadi. Bu samarali haroratidan yuqori va toshli sirt modeliga mos keladi.

Kuzatish maʼlumotlarini atmosferaning turli modellari bilan taqqoslash shuni koʻrsatdiki, GJ 1252b gaz qobigʻining sirt bosimi atigi 10 bardan kam boʻlishi mumkin ekan. Bunday koʻrsatkich noyob ekzosfera koʻrinishidagi juda nozik qobiq xususiyatiga toʻgʻri keladi. Bu gʻoyani sayyora atmosferasining karbonat angidriddan evolyutsiyani modellashtirish natijalari tasdiqladi. Sayyora yuzasidagi dastlabki bosim 100 bar boʻlgan taqdirda ham million yildan keyin bosim yoʻqoladi. Magmani faol ravishda gazsizlantirish hisobiga atmosferani toʻldirish mumkin boʻlgan modellarda uglerod zaxiralari Yerdagiga qaraganda ancha katta. Bunda atmosferaning “umri” toʻrt milliard yilga oshadi, ammo gaz qobigʻi yoʻqoladi.

Muallif: Aleksandr Voytyuk. Ushbu maqola nplus1.ru saytidagi “Астрономы не нашли плотной атмосферы у горячей суперземли” nomli maqolaning tarjimasi.
Muqova surat: freepik.com