Bizdan ancha kichik tirik mavjudotlarga qarab, koʻpchilik bizda mavjud boʻlgan aʼzo va tana funksiyalari ularda yoʻq deb oʻylaydi. Hasharot kabi kichik jonzotning qanday qilib yuragi boʻlishi mumkin? Qanday qilib bunday kichkina tanada qon aylanib yuradigan butun tizim joylashadi? Ammo tabiatning moʻjizasi bu jonzotlarning nafaqat aʼzolari borligida, balki ular har bir alohida turning yashash tarziga mukammal tarzda moslashganidadir.

Voyaga yetgan hasharotning tanasi uch qism — bosh, koʻkrak yoki toraks va qorindan iborat. Boshida sezish va hid bilish aʼzolari vazifasini bajaradigan bir juft moʻylov mavjud. Shuningdek, boshida ogʻzi va koʻzi bor. Hasharot nafaqat yurak, balki qon aylanish tizimiga ham ega. Qon yurakka klapanlari bor teshiklar orqali kiradi. Yurak qisqarganda, bu teshiklar yopiladi va qon tomirlarga haydaladi. Hasharotlarning bizniki kabi kapillyar va tomirlar tizimi yoʻq. Ularning tanasi kislorod bilan qon aylanishi orqali taʼminlanmagani sababli qon aylanish tizimi unchalik rivojlanmagan.

Sizga maʼlum boʻlganidek, qon tanamizning barcha qismlariga kislorod yetkazib berib, ularning faoliyatini taʼminlaydi. Ammo hasharotlar butunlay boshqacha nafas olish tizimiga ega. Ularda tanasining yon tomonlarida havo teshikchalari bilan tugaydigan, tarmoqlanuvchi mayda naychalar mavjud. Havo tana yuzasidan soʻrib olinib, toʻgʻridan toʻgʻri hujayralarga kiradi. Ularning ahamiyatsiz kichik oʻlchamlari uchun yanada murakkab tizimga hojat yoʻq. Boshqa tomondan, ularniki kabi oddiy tizim kattaroq hayvonlar uchun yetarli boʻlmaydi. Umuman olganda, tirik mavjudotlarning yarmidan koʻpi bundan kifoyalanishini hisobga olsak, bu unchalik yomon tizim emas.

Hasharotlarning yana bir nomi — “geksapod”ni eshitganmisiz? Bu atama yunon tilidan tarjima qilinganda, “olti oyoq” degan maʼnoni anglatadi. Agar hasharotning oyogʻini hisoblasangiz, geksapod nomi koʻpchilik hasharotlarni aniq tasvirlashiga amin boʻlasiz. Odatda ular toraksga biriktirilgan uch juft oyoqqa ega. Hasharotlarning minglab turlari mavjud. Ular orasida insonning eng yaxshi doʻstlari ham, uning ashaddiy dushmanlari ham bor.