Nega baʼzi hayvonlar qishki uyquga ketishini bilasizmi? Koʻpincha bunday “uyquchi” hayvonlar oʻsimliklar bilan oziqlanadi, qish kelganida esa bu ozuqa boʻlmaydi. Olmaxondan farqli oʻlaroq, ular qish uchun oziq-ovqat zaxirasini gʻamlamagani uchun issiq mavsumda tanalarida yogʻ toʻplaydi. Uzoq vaqt davomida ozuqa topa olmasa, oʻz inlariga kirib uxlab qoladi. Ular butun qishni tanada toʻplangan yogʻ bilan oziqlanib, uxlab oʻtkazadi. 

Qiziqarli fakt shundan iboratki, ayiq va unga oʻxshash koʻplab sutemizuvchilar aslida qish uyqusiga ketmaydi. Ular qishda shunchaki yozga qaraganda ancha koʻproq uxlaydi, ammo bu haqiqiy qishki uyquga xos boʻlgan chuqur uyqu emas. Issiq va ochiq havoli qish kunlarida ayiq, olmaxon va burunduq uygʻonib tashqariga chiqishi mumkin.

Haqiqiy qishki uyqu oʻlimga oʻxshaydi va uning oddiy uyqu bilan hech qanday oʻxshash jihati yoʻq. Hayvon qishki uyquga ketganida uning barcha hayotiy faoliyati deyarli nolga tushadi. Bu hodisa fanda gibernatsiya deb ataladi.

Shuning uchun hayvonlar tanada toʻplangan ozuqa zaxiralarini juda sekin sarflaydi. Tana kamroq “yoqilgʻi” isteʼmol qilgani sababli kislorodga boʻlgan ehtiyoj ham kamayadi, natijada ularning nafas olishi sekinlashadi va yuragi oʻta sekin uradi. Agar uyadagi harorat juda pastga tushib ketsa, uxlab yotgan hayvon uygʻonib chuqurroq koʻmilib oladi-da, yana uxlaydi.

Tana harorati shu darajada pasayadiki, hayvonning ichki harorati atrofdagi havodan bir ozgina iliqroq boʻladi, xolos.

Masalan, Madagaskar orolida yashovchi karlik lemurlar yuragi daqiqasiga odatda 300 marta ursa, gibernatsiya jarayonida bu hayvon yuragi uzogʻi 6 marta uradi xolos. Bundan tashqari, bunday lemur qishki uyqu vaqtida har 10 daqiqada bir martagina nafas olar ekan.

Bahor kelganida hayvonlarni harorat va namlik oʻzgarishi hamda ochlik hissi uygʻotadi. Shunda ular uyalaridan chiqadi. Koʻplab issiq qonli boʻlmagan hayvonlar ham qishki uyquga ketishini bilarmidingiz? Tuproq chuvalchanglari yerning muzlagan qatlamidan pastroqdagi tuproqqa kirib ketadi, qurbaqalar suv havzalarining balchiqli tubiga yashirinadi, ilonlar qoyalar yoriqlari yoki yerdagi inlariga kirib ketadi, zogʻorabaliq kabi baʼzi baliqlar esa suv tubida uxlaydi. Hatto baʼzi hasharotlar ham tosh va yogʻochlar ostida panoh topib qishki uyquga ketadi. Xullas, izlagan imkon topar degandek, uyquchi ham xohlagan yerida uxlash uchun joy topadi.

Shuni aytib oʻtish kerakki, hayvonlarning chuqur uyqusi faqatgina qishda sodir boʻlmaydi. Tropik oʻlkalarda yashovchi baʼzi hayvonlar yozgi jaziramadan omon qolish maqsadida yozda uzoq muddatli uyquga kiradi. Ushbu holat estivatsiya deb ham ataladi. Yozda uxlaydigan jonivorlar sirasiga choʻl toshbaqasi, timsoh, shilliqqurt va salamandralarning baʼzi turlarini kiritish mumkin. Bu hayvonlar havo juda isib, quruqlashib ketganida suvsizlikdan saqlanish uchun estivatsiya jarayonini boshdan kechiradi.

Baʼzi hayvonlar ozuqa tanqis boʻlgan davrda ham qattiq uyquga kiradi. Misol uchun, Avstraliyada yashovchi yexidnalar oʻrmon yongʻinlaridan soʻng yetarlicha oziq-ovqat manbasi tiklangunigacha chuqur uyquga ketar ekan.

Mavzuga doir videoni tomosha qiling: