Mushuklar juda qadimgi hayvonlardir. Hatto million yillar avvalgi mushuklarning qoldiqlari topilgan.

Mushuk deyilganda aksariyat odamlar kichik uy hayvonini tasavvur qiladi. Ammo mushuklar oilasi ajablanarli oila boʻlib, u leopard, sher, yoʻlbars va yaguarlarni oʻz ichiga oladi. Katta yoki kichik mushuklarning barchasi asosan bir xil tana nisbatlariga ega va taxminan bir xil ovqat bilan oziqlanadi. Barcha mushuklar goʻsht isteʼmol qiladi va qurbonlarini oʻldiradi. Mushuklarning kattaligiga qarab, ularga kichik sichqon, katta zebra, kiyik, antilopa va yirik shoxli qoramol oziq boʻlishi mumkin. Mushukning panjalaridagi yumshoq yostiqchalar ularga tovushsiz harakat qilish imkonini beradi. Shuningdek, uning old oyoqlarida beshtadan, orqa oyoqlarida esa toʻrttadan oʻtkir tirnoqlari bor. Mushuklar miyovlash, xurillash, uvlash va chiyillash kabi turli xil tovushlarni chiqarishi mumkin. Baʼzi yirik mushuklar koʻpincha oʻkiradi.

Bizga juda yaxshi tanish uy mushuklari yovvoyi mushuklardan kelib chiqqan. Ammo aynan qaysi biridan ekani noma’lum. Chunki bu juda qadimda boʻlgan. Ehtimol, mushuklarning barcha tur yoki zotlari ming yillar oldin Yevropa, Shimoliy Afrika va Osiyoda ikki yoki uchta kichik yovvoyi mushukdan kelib chiqqandir.

Darvoqe, tomoqdagi baʼzi suyaklarning tuzilishi tufayli na sher, na yoʻlbars, na leopard va na yaguar xurillay olmaydi. Ushbu oilaning vakillari butun dunyoda qadim zamonlardan beri bor. Millionlab yillar oldin yashagan mushuklarning toshqotgan qoldiqlari topilgan. Ammo inson tarixiga nisbatan taqqoslanganda, mushuklarni xonakilashtirish yaqinda boshlangan. Hozirgi vaqtda mushuklar 4500 yoki 5000 yil oldin xonakilashtirilgan deb hisoblanadi. Biz 4000 yil oldin misrliklarning xonakilashtirilgan mushuklari boʻlganini tarixdan bilamiz. Oʻsha davrlarda odamlar ularga sigʻinishgan va baʼzi xudolarning koʻrinishi mushukning boshi bilan tasvirlangan. Hatto mushuklar uchun qurbonliklar ham qilishgan.

Ularning maʼbudasi Bast (yoki Paxt) suratlarda mushuk boshi bilan tasvirlangan, mushuklarga atab qurbonliklar qilingan. Mushuk ularning oliy maʼbudlari — Ra va Izidaga hamroh boʻlgan. Uy mushugi oʻlganda misrliklar oilasi va ularning barcha xizmatkorlari qoshlarini qirib tashlab motam tutishgan. Ibodatxona mushugi oʻlib qolsa, butun shahar aza tutgan. Firʼavnlar va aslzoda saroy ahlining mumiyolari¹ singari ushbu hayvonlarning ham koʻplab mumiyolari topilgan. Mushuk oʻldirganning jazosi faqat oʻlim boʻlgan. Firʼavn va zodagonlarning mumiyolari bilan bir xil tarzda tayyorlangan koʻplab mushuk mumiyolari topilgan.

Aftidan, miloddan avvalgi 1000-yilgacha Yevropada xonaki mushuklar boʻlmagan. Qadimgi davrlarda yevropaliklar bu hayvonlarga misrliklarga nisbatan ancha boshqacha munosabatda boʻlishgan. Uning ichida shaytoniy ruh bor deb ishonishgan. Koʻpincha iblis qora mushuk qiyofasida tasvirlangan va jodugarlar mushuklarga aylanadi degan rivoyatlar boʻlgan.

Itlar kabi mushuklarning ham turli xil zotlari mavjud va ayrimlari bir-biridan farq qiladi. Uzun yungli mushuklarni qisqa yungli mushuklardan ajratish oson. Uzun yunglilardan eng mashhurlari — angoriy va fors zotlaridir.

[1] Mumiyo — jasadni maxsus kimyoviy modda bilan chirimaydigan qilish.