Dunyodagi eng ajoyib va eʼtiborga loyiq jonzotlardan biri bu — chumoli. Chumolilarning 3500 dan ortiq turi boʻlib, ularni dunyoning istalgan qismida uchratish mumkin. Oʻlchamlarini hisobga olmaganda, barcha chumolilar bir-biriga juda oʻxshash. Ular 1,5 mm uzunlikda, mayda yoki uzunligi 50 mm boʻlgan, yirik boʻlishi ham mumkin. Barcha chumolilar koloniya boʻlib yashaydi. Ammo ularning turmush tarzi va odatlarida juda katta farqlar mavjud.

Masalan, eng hayratlanarli turlaridan biri — jangovar chumolilar. Ular tirik mavjudotlarni yeydi. Afrikada bu chumolilarni koʻchmanchilar deb atashadi. Ular minglab qoʻshin boʻlib chiqib, yoʻlida uchragan hamma narsani oʻldiradi. “Kichik hasharot boʻlgan chumoli qanday qilib oʻz yoʻlidagi hamma narsani yeyishi va oʻldirishi mumkin?”, deb soʻrashingiz mumkin. Ammo ularning soni minglab ekanini unutmaslik kerak. Hatto eng katta hayvonlar ham ular yaqinlashganda qochib ketadi. Agar qochishga ulgurmasa, oxiri voy! Chivinmi, timsohmi yoki yaralangan shermi — kim boʻlishidan qat’iy nazar, jangovar chumolilar uni oʻldib yeydi. 

Amerikaning jangovar chumolilari faqat kichik narsalarni yeydi. Ular legioner chumolilar deb ataladi. Ularni AQShning janubida, shuningdek, Markaziy va Janubiy Amerikada uchratish mumkin. Legioner chumolilar minglab alohida chumolilardan tashkil topgan saflarda harakatlanadi. Meksikada ular yaqinlashganda odamlar uyini tark etadi. Chumolilar uylarda boʻlishi mumkin boʻlgan barcha suvarak, kalamush, sichqon va kaltakesaklarni yeb bitiradi. Soʻngra odamlar parazit yoki kemiruvchilar qolmagan uyiga yana qaytib keladi.

Oʻz “qullari” boʻlgan chumolilar borligini bilasizmi? Bu Amazonka chumolilari. Ularning barcha ishchi chumolilari bir vaqtning oʻzida askar ham hisoblanadi, shuning uchun ular ozuqa gʻamlamaydi va yoshlarini parvarish qilmaydi. Ishlarini bajarishga qullarni qoʻlga olish uchun boshqa chumolilarga hujum qiladi. Ular maʼlum bir turdagi qora chumolilar uyasiga “yurish uyushtirib”, qarshi chiqishga uringanlarning hammasini oʻldirgandan soʻng pilla va lichinkalarni oʻzi bilan olib ketadi. Pillalaridan chiqqan qora chumolilar, ular Amazonka chumolilari koloniyasida qullar kabi ishlaydi.