Har bir inson yoqimli hidlar — gullarning xushboʻy ifori yoki yangi pishirilgan pishiriq hidini yoqtiradi. Ammo juda yoqimsiz hidlar ham bor. Ajablanarlisi, uni sezish uchun yoqimli yoki yoqimsiz hid miqdori juda oz boʻlishi ham mumkin. Maʼlum bir modda hidini, agar havo hajmida uning 1/30 000 000 000 qismi boʻlsagina aniqlay olishimizni bilasizmi? Bu hid bilish hissi itlarnikidan ancha yomon boʻlgan odam uchun xosdir. Hidni qanday sezamiz?

Biz hidni kimyoviy modda muayyan nerv tolalari bilan aloqa qilganda sezamiz. Bu moddalar gazsimon yoki qattiq boʻlishi mumkin. Shuning uchun biz uzoqdan narsalarning hidini bilishimiz mumkin. Hid bilishga masʼul retseptor nerv hujayralari burun shilliq qavatini qoplagan tuklarda joylashgan. Ushbu nerv tolalari burun boʻshligʻining yuqori qismidagi kichik joyni egallaydi. Ular shunday joylashganki, nafas olayotganda tortib olinadigan havo ular orqali oʻtadi. Ammo gul kabi biron bir narsani hidlashni istasak, unda havodan burun bilan nafas olamiz. Modda hid bilish hududiga tushganda, birinchi impuls paydo boʻlib, miyaga uzatiladi va u yerda hid “baholanadi”.

Biz taniy oladigan 5 turdagi hid mavjud: gul (atirgul, binafsha va boshqalar), oʻziga xos (limon, olma va boshqalar), kuygan (qahva va boshqalar), aynigan (palagʻda tuxum, pishloq va boshqalar) va efir (benzin, alkogol va boshqalar). Biz hid va taʼmni tez-tez chalkashtirib yuboramiz, chunki isteʼmol qilayotgan ovqatimizning gazsimon zarralari hid bilish retseptorlariga taʼsir qiladi.

Misol uchun, agar ichayotgan qahvamizning hidini sezmasak, unda uning odatiy taʼmini ham sezmaymiz. Shuning uchun ham ovqat sovuq boʻlganda mazasiz tuyuladi. Hid bilish qobiliyatingiz sovuq tufayli bloklanadi va bu taʼmsiz ovqat effektini yaratadi.