Lugʻat nima ekani bugungi kunda hammaga maʼlum. Bu — soʻzlarning maʼnosini tushuntirib beradigan, odatda alifbo tartibida berilgan kitob. Shuningdek, soʻzning talaffuzi, tarixi yoki undan foydalanish xususiyatlari haqida maʼlumot ham boʻlishi mumkin. Gʻalati, ammo bunday kitobni yaratish gʻoyasi bir necha asrlar oʻtib paydo boʻlgan. Lugʻat soʻzi birinchi marta soʻzlar toʻplami degan maʼnoni anglatadigan uning lotincha shaklida ishlatilgan. Bu taxminan 1225-yilda yaratilgan va yodlash uchun lotincha soʻzlarni oʻz ichiga olgan kitobning nomi boʻlgan. Bu kitobdan faqat sinfda lotin tilini oʻrganishda foydalanilgan.

XV asrda lugʻatlarda inglizcha soʻzlar paydo boʻla boshlagan, ammo ular faqat lotin tilini oʻrganishda koʻmak sifatida ishlatilgan. Ulardan har biri lotincha ekvivalentiga ega 12 mingga yaqin inglizcha soʻz paydo boʻlgan. Birinchi haqiqiy ingliz lugʻati deb hisoblangan kitob 1552-yilda nashr etilgan. Kitob hali ham lotincha nomda va uning asosiy maqsadlaridan biri, lotin tilini oʻrganish boʻlgan. Shuningdek, u ingliz tilida oʻqishni oʻrganishni istaganlar uchun ham foydali boʻlib chiqqan. Ushbu kitobning birinchi inglizcha lugʻat deb hisoblanishiga sabab nima? Nihoyat inglizcha soʻzga dastlab ingliz tilida izoh va shundan keyingina lotincha transkripsiyasi berilgan. Bu lugʻat hazil tuygʻusiga ega Richard Xaloet tomonidan tuzilgan.

Uning birinchi lugʻatidan koʻchirmani misol keltiramiz: “Yuz yoki tanadagi zarbadan kelib chiqqan qora (yoki koʻk) dogʻlar — moʻmataloq (koʻkariq); masalan, koʻzi moʻmataloq ayol ajoyib erining mushti ustiga yiqilganini aytadi”. Asta-sekin bunday kitoblar soni koʻpaya boshlagan. Ularning koʻpchiligi muallif tomonidan faqat maʼlum bir maqsad uchun maxsus tanlangan bir necha ming soʻzdan iborat boʻlgan. Masalan, bir lugʻatda soʻzlar alifbo tartibida emas, balki oxirgi boʻgʻinlarning yozilishi yoki talaffuziga koʻra joylashtirilgan. Bu shoirlarga yordam berish uchun ishlab chiqilgan qofiya lugʻati boʻlgan.

Dastlabki lugʻat tuzuvchilar kitobga barcha soʻzlarni kiritishga urinmagan. Chunki ularning maqsadi faqat qiyin soʻzlarning maʼnosini izohlash boʻlgan. Bu zamonaviy lugʻatlar yaratilishning boshlanishi edi va ularning baʼzilari ingliz tilidagi barcha soʻzlarni oʻz ichiga olgan.