“Mikroskop” soʻzi yunon tilidan kelib chiqqan va birinchi qismi “kichik”, ikkinchisi esa “kuzatuvchi” degan maʼnoni anglatadi. Demak, mikroskop — birorta juda kichik narsani kuzatuvchi. Bu oddiy koʻz bilan koʻrib boʻlmaydigan mayda narsalarni koʻrishda ishlatiladigan asbob. Umuman olganda, obyekt koʻzga yaqinlashtirilganda, u kattaroq koʻrinadi. Ammo u 25 sm dan yaqinroq masofaga yaqinlashtirilganda, uni yaxshi koʻrib boʻlmaydi. Bu holatga jism koʻz fokusidan tashqarida deyiladi. Agar koʻz va kuzatuv obyekti oʻrtasida oddiy qavariq linza joylashtirilsa, obyekt koʻzga 25 sm dan yaqinroq keltirilganday, ammo hali ham fokusda boʻlgandek koʻrinadi. Buni kattalashtiruvchi shishadan foydalanish bilan taqqoslash mumkin.

Oddiy kattalashtiruvchi shisha qadim zamonlardan beri ishlatilgan eng oddiy mikroskopdir. Shuning uchun mikroskop ixtirosi haqida gapirganda, biz mikroskopning murakkab konstruksiyasini nazarda tutamiz va hozir ham shunday mikroskop haqida maʼlumot beramiz.

Murakkab mikroskop nima? Undagi kattalashtirish ikki bosqichda sodir boʻladi. “Obyektiv” deb ataladigan linzalar birlamchi kattalashtirilgan tasvirni beradi. “Okulyar” deb ataladigan boshqa linzalar ham boʻlib, ular obyektni yanada kattalashtiradi. Amaldagi amaliyotda obyektiv va okulyarda bir nechtadan linzalar mavjud, ammo prinsip bir xil boʻlib qolmoqda: tasvirni ikki bosqichda kattalashtirish. Murakkab mikroskop 1590—1610-yillar orasida ixtiro qilingan. Hech kim ixtirochining ismini aniq bilmasa ham bu kashfiyot Galileyga tegishli deb hisoblanadi.

Baʼzida daniyalik olim Levenguk mikroskopning otasi deb taxmin qilinadi. Bu uning mikroskop yordamida qilgan koʻplab kashfiyotlari bilan bogʻliq. Levenguk uzuntumshuq, burga va boshqa mayda organizmlar yoʻq joydan paydo boʻlmay, tuxumdan chiqishini koʻrsatib bergan. U protozoa (eng sodda bir hujayrali hayvon) va bakteriyalar kabi mikroskopik jonzotlarni koʻrgan birinchi kishidir. Hozirgi vaqtda mikroskop fan va sanoatda juda muhim oʻrin tutadi.