Aholini roʻyxatga olish avvalgi asrlarda boshqacha nomlangan boʻlishi mumkin, lekin u soliq yigʻish yoki armiya tuzish kabi eski tadbirdir. Ilgari hukmdorlar urushga qancha odam yubora olishi va oʻz fuqarolaridan qancha pul toʻplashi mumkinligini bilish uchun aholini roʻyxatga olgan. Tabiiyki, ular aholini roʻyxatga olish oqibatlaridan aziyat chekadigan oddiy xalqdan haqiqatni yashirishga harakat qilgan.

Koʻpgina mamlakatlarda aholini roʻyxatga olishda odamlarga uyda istiqomat qiluvchilarning yoshi, ularning qarindoshlik munosabatlari, tugʻilgan joyi va millati, shuningdek, ish joyi bilan bogʻliq eng muhim va shu bilan birga oddiy savollar beriladi. Baʼzida nikoh sanasi va bolalar soni, baʼzi hollarda (qishloq joylarda) oilaviy yer uchastkasining oʻlchami va chorva mollari soni toʻgʻrisida savollar kiritiladi. Barcha maʼlumotlar toʻplangandan soʻng ular umumlashtiriladi va tahlil qilinadi.

Tahlil natijalari hukumatga xabar qilinadi. Ular maʼlum bir mintaqada kerakli miqdordagi maktablarni qurish, keksa odamlarning nafaqa xarajatlarini taxmin qilish kabi faoliyat yoʻnalishlarini rejalashtirishda muhim oʻrin tutadi. Yangi olingan raqamlarni oldingi aholini roʻyxatga olish natijalari bilan taqqoslab, aholining oʻsishi yoki kamayishi, odamlarning qishloqdan shaharga koʻchib oʻtish tezligi haqida xulosa chiqarish mumkin. Ular aholining yashash sharoitlari yaxshilangani yoki yomonlashgani, muayyan bir sohadagi rivojlanish, pasayishning obyektiv koʻrsatkichlaridir.

Hokimiyat vakillari saylovlar orqali saylanadigan mamlakatlarda aholini roʻyxatga olish natijalariga koʻra muayyan mintaqaning parlamentdagi vakillari soni aniqlanadi.