Jadeit — yarim shaffof qimmatbaho tosh boʻlib, inson uni ming yillardan beri qadrlaydi. “Jadeit” va “qimmatbaho tosh” soʻzlari xitoy tilida bir xil maʼnoga ega. Inglizcha “jadeit” soʻzi esa “sanchiq tosh” degan maʼnoni anglatadigan ispancha iboradan kelib chiqqan. Jadeit oshqozon ogʻrigʻini davolaydi deb ishongan ispanlar uni shunday deb atashgan.

Jadeit aslida ikkita mineral — jadeit yoki nefritdan biri. Bu toshlar bir-biriga shunchalik oʻxshashki, ularni faqat mutaxassis ajrata oladi. Jadeit nefritdan biroz qattiqroq boʻlib, u yarim shaffof jilva va koʻproq ranglar gammasiga ega. Sof shakldagi jadeit oq rangga ega, ammo tarkibidagi koʻp miqdordagi mineral aralashmalar unga yorqin sariq, qizil yoki yashil rangning turfa tuslarini beradi. Eng qadrlanadigan tus zumradrang yashil (yoki “imperator”) boʻlib, u deyarli shaffof boʻlishi mumkin. Jadeitning bunday turi Birmada topilgan. Jadeit juda qattiq tosh boʻlgani uchun ibtidoiy odamlar undan bolta, bolgʻa, pichoq va boshqa foydali qurollarni yasashda foydalangan.

Keyinchalik odamlar undan kosa, oʻyma bezaklar, qimmatbaho ziynat buyumlar va tumorlar yasashda foydalangan. Jadeit juda qattiq boʻlgani sababli unga ishlov berish qiyin: poʻlat kesgichlarning unga kuchi yetmaydi, shuning uchun siyqalanguncha unga ishqalanadigan qum materiallari ishlatiladi. Oddiy vazani yasash uchun 2–3 yil vaqt sarflanishi mumkin. Meksikada yoshi 3500 yildan kam boʻlmagan ishlov berilgan jadeit boʻlakchalari topilgan.

Markaziy Amerikadagi birinchi odamlar ayrim jadeitlardan ish quroli sifatida foydalangan, ammo bu tosh asosan diniy maqsadlarda ishlatilgan. Asteklar jadeit oʻz vaznidagi oltindan bir necha baravar qimmatroq turadi deb hisoblagan. Xitoy jadeit katta ahamiyatga ega boʻlgan mamlakatdir.

Mana 3000 yildirki, xitoyliklar jadeitga chiroyli oʻymakor naqshlar tushiradi. Jadeit ularni shunchalik maftun qilganki, sotib olishga imkoni yetganlar har doim oʻzlari bilan uning kichik boʻlagini olib yuradi. Ular jadeit barmoqlar bilan oʻgirilganda, u ayrim yovuz kuchlarni olishiga ishonadi.