20.02.2024
Agar yer qobigʻi yetarlicha qattiq boʻlmaganida, u silkinib, doimo koʻtarilib tushar edi. Ammo yer qobigʻining baʼzi joylarida togʻ jinslari bir-biriga qattiq siqilmagani uchun bu yerda yoriq paydo boʻladi. Yoriq chizigʻi boʻylab bir togʻ massasi boshqasiga juda katta kuch bilan ishqalanadi. Bu ishqalanish natijasida hosil boʻlgan energiya togʻ jinslarida tebranishlarga aylanadi va zilzila sodir boʻladi. Zilzilani koʻlami boʻyicha tasniflashning ikki usuli bor.
Birinchidan, zilzila kuchi hisobga olinadi, ikkinchidan, u yetkazgan zarar aniqlanadi. Odamlarni texnik oʻlchovlardan koʻra insonlar hayoti bilan bogʻliq talafot va vayrongarchiliklar koʻproq tashvishga solgani sabab eng katta zilzilalar orasida koʻproq odam halok boʻlgani yodda qoladi. Shimoliy Amerikadagi eng kuchli zilzila 1906-yilda San-Fransiskoda sodir boʻlgan. Zilzila oqibatida boshlangan kuchli yongʻinda 700 kishi halok boʻlgan, zarar taxminan 425 million dollarni tashkil etgan. 1971-yilning fevral oyida Los-Anjeles hududida roʻy bergan kuchli zilzila oqibatida uy, xizmat koʻrsatish shoxobchalari va yoʻllarning vayron boʻlishi natijasida millionlab dollar zarar yetgan.
Yevropadagi eng kuchli zilzilalardan biri 1755-yilda Portugaliyaning Lissabon shahrini vayron qilgan, 30 000 kishi halok boʻlgan. 1908-yildagi zilzila natijasida Kalabriya va Sitsiliyada 75 000 ga yaqin odam hayotdan koʻz yumgan. 1915-yilda Italiyaning markaziy qismida yuzlab shahar va qishloqlar zarar koʻrib, 30 000 kishi halok boʻlgan. Tokio (Yaponiya) va Xitoyning Kansyu provinsiyasiga juda katta zarar yetkazgan ikkita kuchli zilzila sodir boʻlgan. 1923-yildagi Tokio zilzilasi 100 000 dan ortiq odamning yostigʻini quritgan, Tokiodan tashqari Yokogama shahri ham zarar koʻrgan.
Xitoy zilzilasi 480 kv km dan ortiq maydonni qamrab olib, 20 000 dan ortiq odamning hayotiga zomin boʻlgan. Zilzila kuchli boʻlsa-da, kam vayrongarchilik olib kelishi mumkin. Masalan, AQShda qayd etilgan koʻp sonli zilzilalarning aksariyatini koʻpchilik sezmagan ham. Bu 1811 va 1812-yillarda Nyu Madrid (yilda Missuri) shahri yaqinida sodir boʻlgan. 1874 ta alohida silkinishning baʼzilari epitsentrdan 640 km uzoqlikda qayd etilgan. Ammo bu hududda aholi kam boʻlgani uchun arzimas zarar yetgan.
Matnda xato topdingizmi? Kerakli matnni belgilang va CTRL+ENTER tugmalarini bosing.