Ammiak — juda oʻtkir hidga ega rangsiz gaz. Ammiakdan uzoq vaqt nafas olish oʻlimga olib kelishi mumkin. “Ammiak” atamasi Misrdagi Yupiter Ammon ibodatxonasi yaqinida topilgan “ammoniy xlorid” birikmasi nomidan kelib chiqqan.

Sof ammiakni birinchi boʻlib ingliz kimyogari Jozef Pristli olgan. Bu 1774-yilda sodir boʻlgan va uni “ishqorli gaz” deb atashgan.

Hayvon va oʻsimliklarning chirishi paytida havoga oz miqdorda ammiak ajralib chiqadi. Kam miqdorda u yomgʻir suvining tarkibida ham boʻlishi mumkin. Ammo sanoat maqsadlari uchun ammiak sunʼiy ravishda olinadi.

Bu moddaning tarkibi azot va vodoroddan iborat. Ular birlashganda ammiak hosil boʻladi. Azot havodan, vodorod esa suvdan olinadi. Ikkala modda ham quritiladi, qizdiriladi, siqiladi, 530 °C haroratda turli xil tuz birikmalarining aralashmasidan oʻtkaziladi va natijada ammiak olinadi.

Ammiak havodan deyarli ikki baravar yengilroq. Siqish va sovutishdan soʻng u suvga oʻxshash, lekin –34 °C haroratda qaynaydigan suyuqlikka aylanadi. Siqish tugagach ammiak bugʻlana boshlaydi. Bu vaqtda u juda koʻp issiqlikni yutadi. Shuning uchun u muzlatgichlarda ishlatiladi.

Ammiak kundalik hayotimizda ham ishlatiladi. “Uy sharoitida ishlatiladigan” ammiak — ammiakning suvli eritmasi. U kir yuvish paytida dogʻlarni ketkazish uchun suvga qoʻshiladi. 

Bu modda kislotalar bilan birlashganda ammiak tuzlari olinadi. Ularning aksariyati juda foydali. Ammoniy xlorid payvandlash, quruq oziq-ovqat manbalarini ishlab chiqarish va tibbiyotda qoʻllanadi. Ammoniy sulfat yaxshi oʻgʻitdir. Ammoniy nitrat oʻgʻit hamda portlovchi modda sifatida ishlatiladi. Nashatir spirt¹ tarkibida ham ammoniy karbonat mavjud.

Ushbu birikmalarning barchasi ammiak tegishli kislotalar bilan birlashganda olinadi, ammo bunday tuzlarning bir qismi tabiatda ham hosil boʻladi.

[1] Nashatir spirt — ammiakning suvdagi oʻn foizli eritmasi.