Musiqiy xotira musiqa bilan bog‘liq ma’lumotlarni eslab qolish qobiliyatini anglatadi. Musiqiy xotirani oʻrganish inson noverbal tovush axborotini qanday qayta ishlashini tushunishga yordam beradi. Musiqa bu — musiqa, uni soʻzga aylantirib yoki melodik elementlar yoki ritmlarga shunchaki maʼno biriktirib qoʻya olmaymiz. Xo‘sh, musiqani eslab qolishning qandaydir qonuniyatlari bormi? Biz hamma qoʻshiqni birdek eslab qolamizmi yoki boshqalariga nisbatan oson yodlab olinadigan qoʻshiqlar ham bormi? Musiqiy materialni eslab qolish qobiliyatlarimiz har xilmi? 

Baʼzi psixologlar tajribalarda nafaqat verbal materiallar, balki alohida tonlardan ham foydalanishgan. Soha eksperti Diana Doych 1960-yillarning oxirida biz qanday qilib alohida tonlar va ularning qisqa ketma-ketligini eslab qolishimizni tadqiq qilishni boshlagan. Asosiy stimullar qisqa kuylar boʻlib, ular tadqiqot uchun maxsus tuzilgan va shuning uchun sunʼiy yangragan. Umuman olganda, bu faqat tadqiqot uchun moʻljallangan zerikarli musiqa boʻlib, siz uni eshitishni xohlamasdingiz ham. Lekin bu stimullarning yaxshi tomoni ularni oʻzgartirish mumkin va bu bilan tadqiqot yoʻnalishini butunlay nazorat ostida ushlab tursa bo‘ladi. Bu oddiy va murakkab kuylarni, turli musiqiy oʻzgarishlar — ton koʻtarilishi va tushishi kabilarni taqqoslash imkonini beradi. 

Musiqiy xotiraning bir nechta turlari mavjud: 

Vizual xotira. Varaqdan eslatmalarni o‘qishga odatlanganlar uchun ko‘proq mos keladi. Vizual musiqiy xotirani notalarni bilmasdan rivojlantirish mumkin emas — aks holda, siz hech narsani tushunmasligingiz mumkin. Siz ularni o‘rganishingiz va keyin ko‘zdan o‘qishni o‘rganishingiz kerak bo‘ladi. Vizual xotira shunday ishlaydiki, siz har bir varaqni rasm sifatida eslab, keyin uni miyangizda qayta ishlaysiz. Bundan tashqari, notalar tufayli siz notalar qanday harakatlanishini eslaysiz — yuqoriga yoki pastga va uyg‘֥unlikka asoslanib, keyingi nota qaysi bo‘lishini taxmin qilishingiz mumkin.

Vizual xotirani mustahkamlash uchun butun musiqa varaqasini uch-besh marta ko‘rib chiqing, keyin uni ko‘zlaringizni yumib tasavvur qiling. Yozma eslatmalardan tortib qog‘ozning tuzilishi va rangigacha hamma narsani eslang. Shundan so‘ng, buni iloji boricha aniq bajarguningizcha takrorlang. Bu diqqatni jamlashni talab qiladi, lekin vizual xotirani rivojlantirishga yordam beradi.

Fotografik xotira. Fotosurat xotirasi musiqiy xotiraning eng yaxshi turlaridan biridir. Siz varaqqa bir marta qaraysiz va shundan keyin butun umringiz davomida notalarni eslab qolasiz. Ha, bu ajoyib. Muammo shundaki, bunday iste’dodli odamlar juda kamchilikni tashkil etadi.

Eshitish musiqiy xotirasi. Xotiraning bu turi ohanglarni yodlash va takrorlash qobiliyatingizga tayanadi. Bu har qanday qo‘shiqni tanlash, musiqani ijro etish va tushuntirishning juda samarali usuli. Uni rivojlantirishning eng oson usullaridan biri musiqani qayta kuylashdir. 

Hissiy xotira musiqaning hissiy tabiati haqidagi taassurotlarni saqlab qolish uchun javobgardir. Shu bilan birga, musiqachi o‘z his-tuyg‘ularini so‘z bilan amalga oshiradi va belgilaydi, ya’ni hissiy xotira ma’lum darajada og‘zaki-mantiqiy xotira bilan bog‘liq. 

Koʻp tadqiqotchilar eslab qolish uchun musiqiy tasvir — kuy tonlarining koʻtarilishi va tushishi muhim ekanini koʻrsatdi. Biz ularni yangi, notanish ohangda yaxshi farqlaymiz. Bundan tashqari, biz musiqa qaysi rejimga tegishli ekanligi haqida ma’lumot olamiz. Agar bizda umumiy tasvir va tovushlar uyg‘unligi haqida maʼlumot boʻlsa, yetarli eʼtibor qaratish orqali kuyni yuqori aniqlikda takrorlay olamiz. 

Agar eʼtiborni murakkabroq musiqa — toʻlaqonli qoʻshiq yoki simfoniyaga qaratadigan boʻlsak, yana bir savol paydo boʻladi: biz qaysi elementlarga diqqat qaratamiz? Bizda musiqaning alohida elementlariga diqqat qiladigan analitik eshitish qobiliyati bormi yoki ijrochi musiqaga singdiradigan hissiyotlar, imo-ishoralar va maʼnoni ajratib olamizmi? Ikkinchi holat alohida elementlarni tahlil qilish imkonimizni cheklashi mumkin, ammo biz oddiy hayotda musiqa tinglaganda uning hammasini yodlab qolavermaymiz.

Har qanday holatda ham biz bu jarayonlarning koʻpini anglamasligimizni yodda tutishimiz kerak. Siz bastakor boʻlmay, shunchaki qoʻshiq eshitishni yaxshi koʻrsangiz ham kuyni eslab qolishingiz va bir daqiqa avval eshitgan tarona bilan bir daqiqa keyin eshitadiganingizni taqqoslay olasiz. Musiqa tinglaganda koʻplab implitsit bilimlar uygʻonadi, shuning uchun ham bu juda qiziqarli soha. Siz musiqiy madaniyat bilan tanishish orqali musiqani oʻrganishingiz, tushunishingiz, yodda saqlashingiz va qayta ishlashingiz mumkin. Aynan shu musiqaning turli alohida elementlarni yodlashga majbur boʻladigan boshqa sohalardan farqli ekanini koʻrsatadi. Bu musiqani masalan til oʻrganishdan farqlaydi: shunchaki radio tinglash bilan notanish tilni oʻrganib ololmaysiz.

Yod olish ko‘p musiqachilar uchun qiyin jarayon. Ba’zilar uchun yodlash o‘z-o‘zidan paydo bo‘ladi, lekin ko‘pchilik uchun bu rivojlantirish kerak bo‘lgan mahoratdir. Musiqani yodlashda siz kunning qaysi vaqti eslab qolish uchun optimal ekanligini ham bilib olishingiz kerak. Yodlash uchun, albatta, ertalab va peshindan keyin shug‘ullanish yaxshidir. Ammo takrorlash uchun kechki soatlar mos keladi. 

Darhaqiqat, amaliyot shuni ko‘rsatadiki, yotishdan oldin musiqa asarini mazmunli “o‘qish” yodlashda yaxshi natijalar beradi, ayniqsa kun davomida asar ustida maqsadli ish olib borilgan bo‘lsa. Bu inson xotirasining o‘ziga xos xususiyati bilan izohlanadi: yotishdan oldin o‘rganilgan (yoki undan ham yaxshiroq, takrorlangan) hamma narsa ancha yaxshi eslab qolinadi. Uyqu paytida bu ma’lumot yaxshiroq qayta ishlanadi va ongli ravishda uzoq muddatli xotirada saqlanadi. Lekin biz istisnolar borligini yodda tutishimiz kerak: kimdir kechqurun yodlab, ertalab takrorlashi samaraliroq bo‘lishi mumkin. 

Biz yaxshi eslab qolinadigan musiqaga xos xususiyatlarni toʻpladik, lekin bu maʼlumotlarda hali ham biz bilmaydigan, tushuntirilmagan jihatlar mavjud. Biz nega baʼzi qoʻshiqlar boshqalaridan osonroq eslab qolinishini taxmin qilishimiz mumkin. Bu koʻp hollarda insonning oʻziga va uning musiqiy odatlariga bogʻliq boʻlishi mumkin. Masalan, siz avval hech ham blyuz eshitmagan boʻlsangiz, ilk marta eshitganingizda bu yangi qoʻshiq tuzilishi sizning xotirangizdagi tuzilma bilan mos kelmasligi oqibatida uni eslab qolish qiyinchilik tugʻdirishi mumkin. 

Shuningdek, Stenfordda o‘tkazilgan tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, gipokampus, xotira va o‘rganish bilan bog‘liq bo‘lgan miya sohasi yodlash ustida ishlayotgan narsaga ijobiy munosabatda bo‘lgan odamlarda sezilarli darajada faolroq bo‘ladi. Agar siz yodlashga ijobiy munosabatda bo‘lsangiz, unda muvaffaqiyat qozonasiz. Musiqani yodlash qanchalik qiyin bo‘lishi haqida o‘ylamang, aksincha, musiqa ijro etishdan qanchalik zavqlanayotganingizni o‘ylab ko‘ring. 

Agar mashq xonasiga ijobiy fikrlash bilan kirsangiz, musiqani yodlash hatto qiziqarli bo‘lishi mumkin. Har bir inson musiqani turli tezlikda yodlaydi, shuning uchun o‘zingizni boshqalar bilan solishtirmang va natijaga shoshilmang. Reja tuzing, tizimli yondashuvdan foydalaning, muvaffaqiyatingizni kuzatib boring va yakuniy natija foydali bo‘ladi!

Muqova surat: Dmitry Demidov / pexels.com

Manbalar: 
→ postnauka.ru/video/96957 
→ www.tonyalawson.com/how-to-memorize-music
→ pereborom.ru/muzykalnaya-pamyat
→ ankungurov.ru/music/muzykalnaya-pedagogika-i-psihologiya
→ en-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/Music-related_memory?